ایران و ژئوپلیتیک انرژی
انرژی در زندگی بشر اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد و مسئله دسترسی و تامین انرژی و نیز امنیت مسیرهای انتقال انرژی برای تولیدکنندگان و مصرف کنندگان حائز اهمیت است. ارتباط تنگاتنگ انرژی با زندگی روزمره مردم و جوامع، دولت‌های متقاضی و دولت های تولید کننده را نسبت به این مسئله حساس نموده است و امروزه انرژی در سیاست های ملی و بین المللی نقش تعیین کننده ای پیدا کرده و الگوهایی از رقابت، همکاری، کشمکش، تجاوز، تعامل، همگرایی و واگرایی را در عرصه بین الملل و روابط بین کشورها و دولتها شکل داده است. انرژی های فسیلی به ویژه نفت و گاز از آن حیث که در بیلان انرژی جهان سهم بالایی دارند، جایگاه ویژه‌ای را در مناسبات بین المللی پیدا کرده‌اند و سیاست بین المللی را نیز تحت‌الشعاع قرار داده‌اند. در این میان می‌توان به سه مشخصه مهم ایران اشاره کرد:
- موقعیت ممتاز و استثنایی ایران به لحاظ تامین امنیت انرژی جهان.
- قرار گرفتن کشور در مرکز بیضی انرژی (این بیضی شامل ۷۱ درصد منابع نفت و ۴۱ درصد ذخایر گاز جهان است.)
- قرار گرفتن کشور ایران در محل تلاقی سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا.
بیضی استراتژیک انرژی، منطقه ژئوپلیتیکی شامل سرزمین ایران و کل خلیج فارس در مرکز؛ شیخ نشین های عربی در جنوب؛ بخش‌هایی از عراق ترکیه، ارمنستان، آذربایجان و گرجستان در غرب و شمال غربی مجموعه دریای خزر و بخش‌هایی از جنوب روسیه و قسمت هایی از سرزمین قزاقستان در شمال و بخش‌هایی از ازبکستان در شمال شرق آن تعریف شده است. بیش از ۷۰ درصد ذخایر اثبات شده نفت و بیش از چهل درصد از ذخایر گاز طبیعی در جهان در این منطقه قرار دارد. قطر بزرگ این منطقه بیضی‌شکل، امتداد همان محوری است که دریای خزر را به خلیج فارس متصل می سازد و در سرزمین ایران واقع است. طبق برآوردها، اقتصاد جهانی تا آینده قابل پیش بینی همچنان به انرژی نفت وابسته خواهد ماند. طبق نظریه آژانس بین المللی، میزان مصرف نفت جهان در سال ۲۰۴۰ به بیش از 100 میلیون بشکه در روز نفت افزایش خواهد یافت. ایران به عنوان یکی از مهمترین تولیدکنندگان انرژی جهان در سطوح امنیت جهانی انرژی نقش تعیین کننده را بر عهده دارد.
ایران با موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیکی ویژه‌ای که در منطقه محصور در خشکی آسیای مرکزی دارد، یک کشور ترانزیتی مطلوب است. همچنین ایران از طریق سوآپ نفت می‌تواند نفت همسایه‌ها را در خزر تحویل گرفته، در داخل مصرف نموده و معادل آن نفت را در خلیج فارس برای همسایگان به فروش رساند. موقعیت خاص ایران به گونه ای است که عبور لوله های نفت و گاز از خاک ایران می‌توان منجر به گسترده شدن همکاری‌های ژئواکونومیک این کشور با جمهوری های آسیای مرکزی و قفقاز گردد و همکاری های بخش انرژی همکاری های اقتصادی را به دنبال داشته و نهایتاً منجر به یکپارچگی ژئوپلیتیکی ایران با حوزه خزر گردد. همچنین تاکید بر همکاری‌های بخش انرژی، اقتصادی و هماهنگی های سیاسی می‌تواند زمینه ساز اعتماد سازی های عمیق در منطقه گردد.